Meligheid op Pukkelpop?

Op 6 juni 2011 prijkte er in NRC een bijzondere kop boven een artikel: EHEC-bacterie drijft regeringen uiteen. Media panikeren. Wat hier zo bijzonder aan is? Nou, het woordje panikeren kwam bij mijn weten tot dan toe alleen in België voor; in Nederland zeggen we immers 'in paniek raken'. Van Dale beschrijft het woord dan ook als Belgisch Nederlands, komende van het Franse 'paniquer'. Of dit te maken had met de Vlaamse hoofdredacteur Peter Vandermeersch, zo vroeg ik me af.
Op zaterdagochtend 20 augustus lees ik in het AD het vier pagina's tellende verslag over het drama op Pukkelpop van donderdag. Twee zinnen van de (Nederlandse) AD-journalist lieten mij niet meer los: 'Hier en daar is de sfeer de ochtend en de middag na de ramp nog melig. Maar er wordt ook gehuild.' En aan het eind van het artikel: 'De tragedie van Pukkelpop 2011 krijgt een gezicht. Zelfs de meligste festivalgangers worden er doodstil van.' Hoe kunnen mensen die zoiets hebben meegemaakt nu melig doen? Lollig doen, flauwe grappen maken, zoals ik dat vroeger met vriendinnetjes onder de les deed: zou het een posttraumatische stressreactie kunnen zijn? Of, wat gewoner: de behoefte aan een uitlaatklep?
Pas later dit weekend schoot me te binnen dat dit woord in België heel andere betekenissen heeft. Het woord kan daar 'afgezaagd, vervelend' betekenen. 'Last Christmas' van WHAM! is dan bijvoorbeeld een melig kerstlied. Maar ook kan het betekenen: 'emotioneel, overemotioneel', soms ook wel: 'zoetsappig'. Ik kwam het dit weekend toevallig ook tegen in het Vlaamse blad Humo, in een recensie van de film 'Rabbit Hole', een tearjerker waarin Nicole Kidman een moeder speelt die haar zoontje heeft verloren: '[...] En wie zich laat meeslepen, treft nog wel meer van dit soort waarachtige [...] momentjes aan - strovuurtjes van pure ontroering. Toegegeven: het monster van de meligheid loert af en toe gevaarlijk om de  hoek. [...]'
Is het denkbaar dat de Nederlandse journalist dit woord, in de laatstgenoemde betekenis, op de festivalweide heeft opgepikt onder Vlaamse jongeren, het misschien ook in een Vlaamse krant heeft gelezen, er de Nederlandse betekenis aan heeft toegekend en dit woord in zijn artikel heeft gebruikt? Of zou hij het gewoon in de Hollandse kantine hebben opgepikt, van zijn Vlaamse collega's? Het AD is natuurlijk alweer een tijdje in handen van de Belgische uitgeverij De Persgroep...

Taalgevoel: niet nodig, wél handig

Als het zo uitkomt, dan kan het best wel eens fijn zijn om jezelf in een hokje te stoppen.
In de Elsevier stond een tijdje geleden, in de rubriek 'M’n goeie geld', een ondernemer die naar eigen zeggen aan dyscalculie leed. Zo had hij geen idee wat zijn inkomen was, want hij kon geen getallen onthouden. Een ondernemer! Die avond trok ik een goede fles open. Blij dat ik was! Eindelijk: mijn afwijking kreeg een naam. Voortaan ben ik niet meer die kluns die in de winkel geen idee heeft hoeveel een pak vla kost en die in de stress schiet als de caissière om extra geld vraagt, zodat zij mij kan teruggeven. Ik heb dyscalculie. Dys-cal-cu-lie. Mooi woord!

Bijna nooit heb ik het idee dat ik iets fundamenteels mis door niet goed te kunnen rekenen. Het is gewoon een kwestie van het juiste beroep kiezen. Mensen zonder taalgevoel zeggen precies hetzelfde: Ik overleef toch ook wel zonder talenkennis? Ik kan me toch verstaanbaar maken? Wie ligt er wakker van als ik een dt-fout maak? Ze hebben helemaal gelijk. Misschien moet je dan even geen tolk of redacteur willen worden, maar verder ligt de wereld voor je open.

Maar soms, soms... is het zo verdraaid handig als je toch enig taalgevoel hebt.

Zo vraag ik me wel eens af, zouden mensen zonder gevoel voor taal en zonder talenkennis...

- hun dochter de lieflijk klinkende naam Ancilla geven, als ze wisten dat dat in het Latijn slavin betekent?
- hun dochter Tabitha noemen, als ze wisten dat dit in Frankrijk net zo'n dubbelzinnige naam is als Dick in Engeland?
- hun zoon of dochter Dominique noemen, gezien de vulgaire betekenis van -nique in het Frans? (Strauss-Kahn wordt nu uitgejouwd: "Dominique... nique... nique..." – nomen est omen...?)
- het woord T-shirt consequent als t-shirt blijven schrijven?
- het Engelse woord voor paardenbloem, dandelion, uitspreken als 'dendílion', in plaats van als 'dendilaaion', daar het woord immers leeuwentand betekent en afgeleid is van het Franse dent-de-lion?
- ooit nog het woord kunstof als kunststof gaan schrijven?
- bij yoghurt waar 'frutas silvestres' op staat, in de eerste plaats denken aan bosvruchten, of toch aan Sylvester Stallone of Sylvester van Tweety?

Valse vrienden

Valse vrienden zijn woorden die in hun vorm op een woord uit een andere taal lijken (soms zelfs hetzelfde zijn), maar niet dezelfde betekenis hebben. Vaak hebben de woorden dan ook nog op de een of andere manier met elkaar te maken, waardoor de verwarring nog groter wordt. Op een vertaalopleiding wordt vanzelfsprekend veel aandacht besteed aan valse vrienden.

Als je dit jaar op vakantie naar Frankrijk gaat, lees dan nog eens de onderstaande typische faux amis, Franse valse vrienden. Je zult ze misschien nodig hebben...

batterij: la pile  -  la batterie: accu, slagwerk, keukengerei
bonbons: des chocolats  -  des bonbons: snoepjes
conducteur: le contrôleur/le receveur  -  le conducteur: chauffeur
consumeren: consommer  -  consumer: door vuur verteren
etalage: la vitrine  -   l'étalage (m.): uitstalling
file: le bouchon, l'embouteillage (m.)  -  la file: rij
horloge: la montre  -  l'horloge (v.): klok, uurwerk
imperiaal (op auto): la galerie  -  impérial: keizerlijk
kano: la périssoire  -  le canot: roeiboot
koffer: la valise  -  le coffre: kist, bagageruimte (van auto), kluis
krant: le journal  -  le courant: stroom, stroming
kwartier: le quart d'heure  -  le quartier: (stads)wijk
logeren bij: passer quelque temps chez  -  loger: huisvesten, (tijdelijk) wonen bij; de logé(e): l'invité(e)
machinist: le conducteur  -  le machiniste: toneelknecht
maillot: les collants  -  le maillot: strak shirt, badpak, zwembroek
nul: zéro  -  nul: waardeloos
perron: le quai  -  le perron: bordes
post: le courrier  -  le poste: standplaats, toestel; la poste: postkantoor
recept (van dokter): l'ordonnance (v.)  -  la recette: keukenrecept, formule; opbrengst, entreegelden
regelen: arranger, organiser  -  régler: betalen; afwerken
rotonde: le rond-point  -  la rotonde: cirkelvormig bouwwerk
route: l'itinéraire (m.), le parcours  -  la route: weg
station: la gare  -  la station: metrostation, standplaats (van taxi's)     
vitrage: les rideaux  -   le vitrage: beglazing
zebra (oversteekplaats): le passage protégé  -  le zèbre: zebra (savannedier)

faux amis - false friends - falsche Freunde

Kokosbrood is geen brood (en geen ham)

Kotelet = karbonade, sojascheuten = taugé, pompelmoes = grapefruit en pudding = vla. We kunnen deze Vlaams-Nederlandse vertalingen inmiddels allemaal dromen: onder meer deze staan op de onlangs gelanceerde Belgische site van Albert Heijn.
Ik miste er echter een paar: confituur = jam, look = knoflook, préparé = filet américain, veenbessen = cranberry’s, peper = paprika, pijpajuin = bosuitjes/lente-uitjes, hesp = ham en slazwierder = slacentrifuge.

Al lang geleden stuurde een lezer mij nóg een klassieke spraakverwarring tussen Vlamingen en Nederlanders op. Nu ik toch over etenswaren bezig ben, kan ik eindelijk mijn belofte inlossen om Jan Pauls ervaring te verwerken in mijn blog:
“Ik bestelde in Vlaanderen een bakje friet met mayonaise en curry. Daarmee doelend op de heerlijke curry gewürz op tomatenbasis die het zo goed doet met friet, ui en mayonaise. In plaats daarvan kreeg ik een kerriesaus op oliebasis die het juist akelig slecht doet met friet en mayonaise. En dat terwijl ze mijn saus wel hadden, want ik zag er mensen mee lopen. Ik heb het even opgezocht en had naar 'curryketchup' moeten vragen.”

Verder kreeg ik in verband met de introductie van AH in België (in België 'invasie' genoemd) nog een paar prangende vragen toegestuurd:
- "Kan ik nu eindelijk mijn AH vegetarische paté gewoon hier om de hoek kopen?" Ik hoop het voor je, Nederlandse Muriel uit Antwerpen!
- "Zullen die Nederlandse voetbalplaatjes in België ook gaan aanslaan?" Ik weet het niet, Rob uit Arnhem. De oranje beesies alvast niet, vermoedelijk.

Zelf heb ik er ook nog een paar:
- Zou er kruisbestuiving gaan plaatsvinden? Zullen we in Nederland binnenkort ook door de Appie horen schallen: “Droge voeding, kassa drie!”?
- Zou de Belgische consument, naast vla (die trouwens in veel Belgische supermarkten al verkrijgbaar was), nu eindelijk ook kennis kunnen gaan maken met drop, pindakaas, roze en blauwe muisjes en... kokosbrood?

Kokosbrood! Een grappig tafereel aan onze ontbijttafel, waaraan bezoek uit Vlaanderen was aangeschoven:
“O, ik dacht dat je echt brood bedoelde, met kokos erin. Maar wat is dit dan just? 't Lijkt wel een schelleke hesp, zo roze! 't Ruikt alleszins naar kokos. Maar wat is ’t? Ah, samengeperste kokos? En hoe komen die kleurtjes er dan in?” Etc. etc. En ik, verontschuldigend: “Nou ja, het is ook eigenlijk iets wat vooral door kinderen gegeten wordt, maar je moet toch eens proeven hoor!”

Deze (hopelijk SEO-verantwoorde) blog is opgedragen aan alle Belgen, die met een kokosbroodloze jeugd toch echt wat gemist hebben in hun kindertijd.

Goede recensie 'Zorg naar eer en geweten'

Als redacteur van een boek sta je uiteraard in de schaduw van de auteur(s).
Toch ben ik óók een beetje trots op een van de recensies van het indringende relaas 'Zorg naar eer en geweten' van Jolanda de Mooij en Milly van der Ploeg. Dit boek heb ik vorig jaar nog even lekker mogen stroomlijnen, zodat het prettig leesbaar werd.

Een stukje uit de recensie:
Opleidingsfunctionaris en trendwatcher Annalies Doodhagen las het boek in één adem uit. Annalies: 'Jolanda de Mooij doet in het boek persoonlijk verslag van haar ervaringen met dementerende zorgvragers in verschillende verpleeghuizen. Het is vlot geschreven en gemakkelijk te lezen, ook als je geen directe link hebt met dementie en zorg in het verpleeghuis hebben (...)'

Er is overigens nieuws: naar aanleiding van het boek is Jolanda de Mooij uitgenodigd om deel te nemen aan een aantal gesprekken in de Tweede Kamer met specialisten Zorg uit alle fracties. Een paar aanbevelingen die zij deed zijn inmiddels overgenomen door de Tweede Kamer!
Jolanda de Mooij was eerder ook te gast in Een Vandaag.

Als een marmot in Morpheus' armen

Ik vraag me wel eens af wanneer 'slapen als een baby' als uitdrukking gemeengoed gaat worden. Hoewel niet iedere kersverse ouder het ermee eens zal zijn, ligt deze uitdrukking (die vooral in het Engels vaak gebruikt wordt - 'sleep like a baby'), toch wat meer voor de hand dan het Nederlandse 'slapen als een roos'.
Want hoezo, roos? Slaapt deze bloem soms vaster dan een anjer of een lelie? Nou ja, het heeft wel te máken met baby's en kinderen (zie dbnl), vanwege de rode blosjes die zij in hun slaap op de wangen hebben.
Zelf voel ik meer voor de iets minder gebruikelijke uitdrukking 'slapen als een marmot'; een uitdrukking die in het Frans wél meestal gebruikt wordt ('dormir comme un loir'). Hoe ouder ik word, hoe onnatuurlijker ik het vind om in hartje winter om half zeven op te staan; een winterslaap à la die van de marmot zou ik wel zien zitten.
Wat trouwens ook zo'n prachtige uitdrukking is: être dans les bras de Morphée/in de armen van Morpheus liggen, oftewel: in een diepe slaap verzonken zijn. (Morpheus was de Griekse god van de dromen.) Deze uitdrukking wordt in Frankrijk, en ook wel in België, redelijk vaak gebruikt - in Nederland heb ik 'm nog maar zelden gehoord. Misschien iets te poëtisch voor de nuchtere Hollanders?
Ik stel een nieuwe uitdrukking voor, en laten we het dan meteen maar goed doen: slapen als een marmot in Morpheus' armen.

slapen als een roos/marmot/os/blok - sleep like a baby/log - dormir comme un loir/une souche (boomstronk) - schlafen wie ein Baby/Bär/Murmeltier (marmot)/Stein - dormire come una marmota/un tasso (das)

in Morpheus' armen - in the arms of Morpheus - dans les bras de Morphée - in Morpheus' Armen

Quiz: wat betekent het Vlaamse barchoc?

Even een testje (Vlamingen doen niet mee).

1. Wat betekent 'hij demarreerde in tweede vitesse':
a. hij deed een tweede poging om te ontsnappen
b. hij reed weg in de tweede versnelling
c. hij ging naar de tweede wedstijd van Vitesse

2.Wat is een 'barchoc'?
a. een 'chocolate bar', dus een stuk chocolade
b. een striptease-bar
c. een bumper


Antwoorden
1. Winter 2010: vanwege de gladheid op de wegen is het beter om in tweede vitesse te demarreren. Antwoord b is dus goed.
2. Antwoord c is goed (zie hieronder).

Het is bekend dat het Vlaams veel woorden bevat die uit het Frans afkomstig zijn. Voor de Vlaamse autoterminologie geldt dit des te meer (vaak gaat het hier om spreektaal). Kijk maar naar het volgende lijstje:

- amortisseur - schokdemper
- ba(a)rchoc/barsok/barsjok (spreektaal) - bumper (Fr. pare-chocs, 'schokbreker')
- batterij - accu (fr. batterie; het woord accu wordt door Vlamingen echter ook vaak gebruikt)
- camion (spreektaal) - vrachtwagen
- camionette (spreektaal) - soort bestelbusje (in het Fr. overigens met dubbel n geschreven)
- chappement (spreektaal) - knalpot, geluidsdemper (Fr.: (pot d')échappement)
- clignoteur - richtingaanwijzer ('clignoteur' wordt in Nederland echter ook wel gebruikt en in het Vlaams wordt een richtingaanwijzer ook wel 'pinker' genoemd)
- demarreren - wegrijden (Fr.: démarrer)
- embraillage - koppeling(smechanisme) (in het Fr. echter 'embrayage' gespeld)
- garagist - garagehouder (fr. garagiste; 'garagist' is overigens standaardtaal, maar het woord wordt wel hoofdzakelijk in België gebruikt)
- gardeboe (spreektaal) - spatbord (Fr.: garde-boue ('slijkweerder'))
- jante/zjant - velg (Fr.: jante)
- remork (spreektaal) - aanhangwagen (Fr.: remorque)
- rond punt - rotonde (Fr.: rond point)
- vitesse - versnelling (Fr. vitesse: snelheid)

En hier nog wat aan de automobiel gerelateerde woorden die we in Nederland anders noemen:
- autostrade - (auto)snelweg
- (achteruit)bollen - (achteruit)rijden, -rollen
- koffer - kofferbak
- mobilhome - camper
- naft - benzine
- pechstrook - vluchtstrook

Enne ... als je na de kerstdagen weer de autostrade op moet, dan hoop ik dat het wat avanceert (dat het vooruitgaat/opschiet).